Fahad Ali Janwari Article, Sindhi

Name: Fahad Ali Janwari

Roll No: 2K20/MMC/18

MA Previous

دهل, شرنائي

دنيا اندر تيزي سان وڌنڌڙ جديد ٽيڪنالاجي جتي سهولتن جو ڪارڻ آھن اُتي روايتي, خانداني ۽ ثقافتي لاڙا پڻ خطري ۾ پئجي چُڪا آھن.

جديد ٽيڪنالاجي جي آمد جتي زندگي جو سفر آسان ڪيو آهي ته خطري ۽ نقصان ۾ وڌاءُ ٿي ويو آھي,   سنڌ جي ثقافتي ۽ روايتي ورثي ۾ شامل ٿيندڙ دهل ۽ شرنائي جو  وجود پڻ جديد ٽيڪنالاجي جي ڪارڻ ختم ٿيڻ لڳو آهي, سنڌ جي شهرن سميت ٻهراڙين ۾ وڏي جوش سان زندگي جون خوشين ۾ دهل ۽ شرناهي وڄائي رنگ ڀرندڙ مڱڻهار فقيرن کي اڳي ماڻهو هفتن جا هفتا اڳ ولار ڪرائي پنهنجي زندگي جي مختلف خوشي وارن پروگرامن شادين, مڱڻين, رسم طهر سنت, مهمانن جي آجيان سميت جلسن جلوسن ۾ گهرائي خوشين کي ٻيڻو ڪيو ويندو هو پر موجوده دور ۾ جديد ٽيڪنالاجي انهي ثقافتي رنگ کي وڏي تيزي سان پوئتي ڌڪي ڇڏيو آهي, اڄ جي دور ۾ ڪمپيوٽرن, ڊي وي ڊي پليئر, سي ڊي, لائوڊ اسپيڪرن ۽ ميمري ڪارڊن جي وڌيڪ استعمال سان دهل شرناهيو وڄائيندڙ مڱڻهار فقيرن جي روزگار جو ذريعو ختم ٿي رهيو آهي,

اڳ جتي انهن لاء پروگرامن کي سنڀالڻ مشڪل بڻيل هوندو هيو,  اڄ هو ٻن ويلهن جي ماني کائڻ لاء پريشان بڻيل آهن سنڌ جي ثقافت کي اجاگر ڪرڻ جو دعويدار ثقافت کاتي به مڱڻهار فقيرن کي وساري ڇڏيو آهي ۽ روايتي انداز کي زوال پذير دور کان بچائڻ لاء ڪي به حڪومتي سطح تي اُپاءُ نه ورتا آھن, سرڪاري پروگرامن ۾ به سنڌ جي ثقافت ۾ اهميت رکندڙ دهل ۽ شرناهي مڱڻهار فقيرن کي مڪمل طور تي نظر انداز ڪيو ويو آهي اهم سرڪاري ثقافتي پروگرام پنهنجي جاء تي ته پر شاه عبدالطيف ڀٽائي , سچل سرمست , قلندر لعل شهباز ۽ سمن سرڪار سميت ٻين اهم هثتين جي سالياني عرس مبارڪ ۾ به مڱڻهار فقير ثقافتي کاتي کان وسريل رهن ٿا,

سنڌ سرڪار پاران ثقافتي کاتي کي سنڌ ۾ ثقافتي شين ۽ ثقافت کي اجاگر ڪندڙ ڪردارن لاء ڪروڙين رپيا سالياني فنڊ ڏيڻ باوجود ثقافتي کاتي ڪو به اهم ڪردار ادا نه ڪيو آهي جنهن سبب خوشين ۾ دهل ۽ شرناهين وڄائي خوشين کي ٻيڻو ڪندڙ اڄ به مڱڻهار اڪثر روڊن رستن جي فٽ پاٿن تي خانابدوش ۽ فقيرن جيان زندگي سفر پورو ڪري رهيا آهن, سندس سرڪاري سطح تي پڻ واهر نٿي رهي آهي

مڱڻهار نه صرف شادين , مڱڻين ۾ دهل وڄائڻ جو هُنر رکن ٿا  پر سنڌ جي راڳ رنگ ۾ به هنن جو وڏو ڪردار آهي سنڌي موسيقي کي  ڏيهان ڏيھ مشهوري ۾ پڻ هنن مڱڻهارن جو پڻ وڏو ساٿ شامل آهي نه رڳو راڳ پر سنڌ جي دهل ۽ شرناهي تي لوڪ رقص به ڏيھ ڏيساور ۾ مشهوري ۽ وڏي اهميت رکندڙ آهي,

سنڌ ۾ ٻهراڙي هجي يا شهر پر خوشين ۾ لوڪ رقص ڪرڻ لاء دهل ۽ شرناهين جي هر صورت ۾ ضرورت پوي ٿي سنڌ جي لوڪ گيت هو جمالو کان وڌيڪ سنڌ جي قومي گيتن سميت سنڌ جي ڪيترن ئي بزرگن جي درگاهن تي عرس جي موقعي تي دهل شرناهي جي وڄڻ سان رقص کي چار چنڊ لڳي ويندا آهن هو جمالو هڪ سنڌي لوڪ گيت آهي جيڪو اڪثر پروگرامن جي آخر ۾ ڳايو ويندو آهي هو جمالو گيت تي رڪس به مختلف انداز ۾ ڪيو ويندو آهي جڏنهن ته دهل ۽ شرناهي وڄڻ سان من اندر مستي وارو ماحول جنم وٺي ٿو تج هر ماڻهو جهومڻ تي مجبور ٿي ويندو آهي, اڪثر مڱڻهار پاڻ به مستي ۾ مگن ٿي جهومي پون ٿا پر ڏٺو وڃي ته گزريل ڪيتري عرصي کان جديد ٽيڪنالاجي جي اچڻ سان نه رڳو مڱڻهار فقيرن تي ان جا ناڪاري اثر پيا آهن پر سنڌ ۾ فنڪارن کي ڦاڪا ڪشي جي ڪنڌي تي پهچائي ڇڏيو آهي.

سنڌي ثقافت جي سفيرن منڱڻهارن فقيرن جي فن کي جدت ڳڙڪائي وئي روڊن تي ويهي ماڻهن کي متوجه ڪرڻ لڳا آھن ڪيترن ئي دهل شرنائي واري روايت ڇڏي ٻين ڌنڌن کي پنهنجي زندگي جو حصو بڻائي پيٽ گذر ۾ پوارا آھن, جدت جي وڌندڙ  اثرن سنڌ جي هن شاندار ثقافتي جز کي ڪاپاري ڌڪ هنيو آھي سرڪاري سرپرستي توڙي ماڻهن جو ثقافت کان پري ٿيڻ به زوال جو سبب بڻيل آھي, سنڌ جي ٻهراڙين وارن علائقن ۾ منڱڻهار فقيرن جو مان ۽ مرتبو اڄ به برقرار جيڪي دهل شرنائي کي سنڌ جي ثقافت جو اهم جُز سمجهي خوشين ۾ منڱڻهارن فقيرن کي شامل ڪندا آھن, اڪثر علائقن ۾ مختلف قبيلن جا خانداني مڱڻهار جڙيل هوندا آھن اهي قبيلا صرف انهن ئي مڱڻهارن کي گهر اندر عورتن جي صحرن لاڏن توڙي جو مختلف رسمن ۾ وٺي ويندا آھن, فن جي ڪاريگري رکندڙ مڱڻهارن کي مڃتا بدران زوال  پذيري ملڻ به قابل فڪر عمل آھي,

ماضي ۾ سنڌ جا ماڻهون اولاد جي ڄمڻ کان وٺي شادي تائين هر ننڍي وڏي خوشي ۾ منڱڻهار فقيرن کي لازمي گهرايو ويندو هو ۽ ان کانسواء تقريب نامڪمل سمجهي ويندي هئي انهيء ۾ منڱڻهار فقير شهنائي تي ڌنون ۽ دهلن تي تالن سان اهڙو ساز ڇيڙيندا هئا جو ٻارن کان وٺي پوڙهن تائين سڀ رقص ڪرڻ تي مجبور ٿي ويندا هئا.

جڏهن ته اليڪشن وارن ڏهاڙن ۾ به سياسي پارٽين جي ريلين ۾ دهل شرنائي جو اهم ڪرادر هوندو هيو, دهلن ۽ شرنائي جا مخلتف قسم پڻ ٿين ٿا, گزي ڪربلا جي ميدان ۾ شهادت جو رتبو ماڻيندڙ رسول ص جي آل کي خراج عقيدت پيش ڪرڻ لاء محرم جي مهيني گزي, شايدن ۾ متو ۽ عام پروگرامن ۾ بنارسي ڪو ڪو وڄائي روايت جي انداز دهل من اندر سحر طاري ڪندو آھي, دهلن ۽ شرنائي جي مخلتف قسمن جا ساز ۽ تال مخلتف موقعن تي وڄايا ويندا آهن.

محرم ۾ وڄائي ويندڙ گزي شهنائي سنڌ ۾ حيدرآباد, روهڙي, دادو, مورو, لاڙڪاڻو, ڪوٽڙي ۽ ڪجھ ٻين شهرن ۾ وڄائي ويندي هئي پر هاڻي گزي صرف حيدرآباد, روهڙي ۽ ڪوٽڙي ۾ موجود باقي شهرن ۾ ان جو وجود ناهي رهيو.

دهل ۽ شرنائي ختم ٿيندڙ وجود سان نه صرف لاڳاپيل نه صرف مڱڻهار, گهور ميڙيندڙ پر دهل ۽ شرنائي جا تخليقار جيڪي مختلف قسمن ۾ وڏي مهارت ۽ ڪاريگري سان دهل ۽ شرنائي کي وجود پيدا ڪندا هئا انهن جو پڻ زوال اچي چُڪو آھي

ڪوٽڙي جا منڱڻهار پوري پاڪستان ۾ واحد بنارسي شرنائي وڄائيندڙ هئا جيڪي عابده پروين کان وٺي ڪيترن ئي ناليوارن فنڪارن سان ڳائي چُڪا جن ۾ استاد عبدالله خان پڻ شامل آھي

Not checked

Article

 Fahad Ali Janwari

Roll: 2K20/MMC/18

MA Previous

دهل, شرنائي

دنيا اندر تيزي سان وڌنڌڙ جديد ٽيڪنالاجي جتي سهولتن جو ڪارڻ آھن اُتي روايتي, خانداني ۽ ثقافتي لاڙا پڻ خطري ۾ پئجي چُڪا آھن.

جديد ٽيڪنالاجي جي آمد جتي زندگي جو سفر آسان ڪيو آهي ته خطري ۽ نقصان ۾ وڌاءُ ٿي ويو آھي,   سنڌ جي ثقافتي ۽ روايتي ورثي ۾ شامل ٿيندڙ دهل ۽ شرنائي جو  وجود پڻ جديد ٽيڪنالاجي جي ڪارڻ ختم ٿيڻ لڳو آهي, سنڌ جي شهرن سميت ٻهراڙين ۾ وڏي جوش سان زندگي جون خوشين ۾ دهل ۽ شرناهي وڄائي رنگ ڀرندڙ مڱڻهار فقيرن کي اڳي ماڻهو هفتن جا هفتا اڳ ولار ڪرائي پنهنجي زندگي جي مختلف خوشي وارن پروگرامن شادين, مڱڻين, رسم طهر سنت, مهمانن جي آجيان سميت جلسن جلوسن ۾ گهرائي خوشين کي ٻيڻو ڪيو ويندو هو پر موجوده دور ۾ جديد ٽيڪنالاجي انهي ثقافتي رنگ کي وڏي تيزي سان پوئتي ڌڪي ڇڏيو آهي, اڄ جي دور ۾ ڪمپيوٽرن, ڊي وي ڊي پليئر, سي ڊي, لائوڊ اسپيڪرن ۽ ميمري ڪارڊن جي وڌيڪ استعمال سان دهل شرناهيو وڄائيندڙ مڱڻهار فقيرن جي روزگار جو ذريعو ختم ٿي رهيو آهي,

اڳ جتي انهن لاء پروگرامن کي سنڀالڻ مشڪل بڻيل هوندو هيو,  اڄ هو ٻن ويلهن جي ماني کائڻ لاء پريشان بڻيل آهن سنڌ جي ثقافت کي اجاگر ڪرڻ جو دعويدار ثقافت کاتي به مڱڻهار فقيرن کي وساري ڇڏيو آهي ۽ روايتي انداز کي زوال پذير دور کان بچائڻ لاء ڪي به حڪومتي سطح تي اُپاءُ نه ورتا آھن, سرڪاري پروگرامن ۾ به سنڌ جي ثقافت ۾ اهميت رکندڙ دهل ۽ شرناهي مڱڻهار فقيرن کي مڪمل طور تي نظر انداز ڪيو ويو آهي اهم سرڪاري ثقافتي پروگرام پنهنجي جاء تي ته پر شاه عبدالطيف ڀٽائي , سچل سرمست , قلندر لعل شهباز ۽ سمن سرڪار سميت ٻين اهم هثتين جي سالياني عرس مبارڪ ۾ به مڱڻهار فقير ثقافتي کاتي کان وسريل رهن ٿا,

سنڌ سرڪار پاران ثقافتي کاتي کي سنڌ ۾ ثقافتي شين ۽ ثقافت کي اجاگر ڪندڙ ڪردارن لاء ڪروڙين رپيا سالياني فنڊ ڏيڻ باوجود ثقافتي کاتي ڪو به اهم ڪردار ادا نه ڪيو آهي جنهن سبب خوشين ۾ دهل ۽ شرناهين وڄائي خوشين کي ٻيڻو ڪندڙ اڄ به مڱڻهار اڪثر روڊن رستن جي فٽ پاٿن تي خانابدوش ۽ فقيرن جيان زندگي سفر پورو ڪري رهيا آهن, سندس سرڪاري سطح تي پڻ واهر نٿي رهي آهي

مڱڻهار نه صرف شادين , مڱڻين ۾ دهل وڄائڻ جو هُنر رکن ٿا  پر سنڌ جي راڳ رنگ ۾ به هنن جو وڏو ڪردار آهي سنڌي موسيقي کي  ڏيهان ڏيھ مشهوري ۾ پڻ هنن مڱڻهارن جو پڻ وڏو ساٿ شامل آهي نه رڳو راڳ پر سنڌ جي دهل ۽ شرناهي تي لوڪ رقص به ڏيھ ڏيساور ۾ مشهوري ۽ وڏي اهميت رکندڙ آهي,

سنڌ ۾ ٻهراڙي هجي يا شهر پر خوشين ۾ لوڪ رقص ڪرڻ لاء دهل ۽ شرناهين جي هر صورت ۾ ضرورت پوي ٿي سنڌ جي لوڪ گيت هو جمالو کان وڌيڪ سنڌ جي قومي گيتن سميت سنڌ جي ڪيترن ئي بزرگن جي درگاهن تي عرس جي موقعي تي دهل شرناهي جي وڄڻ سان رقص کي چار چنڊ لڳي ويندا آهن هو جمالو هڪ سنڌي لوڪ گيت آهي جيڪو اڪثر پروگرامن جي آخر ۾ ڳايو ويندو آهي هو جمالو گيت تي رڪس به مختلف انداز ۾ ڪيو ويندو آهي جڏنهن ته دهل ۽ شرناهي وڄڻ سان من اندر مستي وارو ماحول جنم وٺي ٿو تج هر ماڻهو جهومڻ تي مجبور ٿي ويندو آهي, اڪثر مڱڻهار پاڻ به مستي ۾ مگن ٿي جهومي پون ٿا پر ڏٺو وڃي ته گزريل ڪيتري عرصي کان جديد ٽيڪنالاجي جي اچڻ سان نه رڳو مڱڻهار فقيرن تي ان جا ناڪاري اثر پيا آهن پر سنڌ ۾ فنڪارن کي ڦاڪا ڪشي جي ڪنڌي تي پهچائي ڇڏيو آهي.

سنڌي ثقافت جي سفيرن منڱڻهارن فقيرن جي فن کي جدت ڳڙڪائي وئي روڊن تي ويهي ماڻهن کي متوجه ڪرڻ لڳا آھن ڪيترن ئي دهل شرنائي واري روايت ڇڏي ٻين ڌنڌن کي پنهنجي زندگي جو حصو بڻائي پيٽ گذر ۾ پوارا آھن, جدت جي وڌندڙ  اثرن سنڌ جي هن شاندار ثقافتي جز کي ڪاپاري ڌڪ هنيو آھي سرڪاري سرپرستي توڙي ماڻهن جو ثقافت کان پري ٿيڻ به زوال جو سبب بڻيل آھي, سنڌ جي ٻهراڙين وارن علائقن ۾ منڱڻهار فقيرن جو مان ۽ مرتبو اڄ به برقرار جيڪي دهل شرنائي کي سنڌ جي ثقافت جو اهم جُز سمجهي خوشين ۾ منڱڻهارن فقيرن کي شامل ڪندا آھن, اڪثر علائقن ۾ مختلف قبيلن جا خانداني مڱڻهار جڙيل هوندا آھن اهي قبيلا صرف انهن ئي مڱڻهارن کي گهر اندر عورتن جي صحرن لاڏن توڙي جو مختلف رسمن ۾ وٺي ويندا آھن, فن جي ڪاريگري رکندڙ مڱڻهارن کي مڃتا بدران زوال  پذيري ملڻ به قابل فڪر عمل آھي,

ماضي ۾ سنڌ جا ماڻهون اولاد جي ڄمڻ کان وٺي شادي تائين هر ننڍي وڏي خوشي ۾ منڱڻهار فقيرن کي لازمي گهرايو ويندو هو ۽ ان کانسواء تقريب نامڪمل سمجهي ويندي هئي انهيء ۾ منڱڻهار فقير شهنائي تي ڌنون ۽ دهلن تي تالن سان اهڙو ساز ڇيڙيندا هئا جو ٻارن کان وٺي پوڙهن تائين سڀ رقص ڪرڻ تي مجبور ٿي ويندا هئا.

جڏهن ته اليڪشن وارن ڏهاڙن ۾ به سياسي پارٽين جي ريلين ۾ دهل شرنائي جو اهم ڪرادر هوندو هيو, دهلن ۽ شرنائي جا مخلتف قسم پڻ ٿين ٿا, گزي ڪربلا جي ميدان ۾ شهادت جو رتبو ماڻيندڙ رسول ص جي آل کي خراج عقيدت پيش ڪرڻ لاء محرم جي مهيني گزي, شايدن ۾ متو ۽ عام پروگرامن ۾ بنارسي ڪو ڪو وڄائي روايت جي انداز دهل من اندر سحر طاري ڪندو آھي, دهلن ۽ شرنائي جي مخلتف قسمن جا ساز ۽ تال مخلتف موقعن تي وڄايا ويندا آهن.

محرم ۾ وڄائي ويندڙ گزي شهنائي سنڌ ۾ حيدرآباد, روهڙي, دادو, مورو, لاڙڪاڻو, ڪوٽڙي ۽ ڪجھ ٻين شهرن ۾ وڄائي ويندي هئي پر هاڻي گزي صرف حيدرآباد, روهڙي ۽ ڪوٽڙي ۾ موجود باقي شهرن ۾ ان جو وجود ناهي رهيو.

دهل ۽ شرنائي ختم ٿيندڙ وجود سان نه صرف لاڳاپيل نه صرف مڱڻهار, گهور ميڙيندڙ پر دهل ۽ شرنائي جا تخليقار جيڪي مختلف قسمن ۾ وڏي مهارت ۽ ڪاريگري سان دهل ۽ شرنائي کي وجود پيدا ڪندا هئا انهن جو پڻ زوال اچي چُڪو آھي

ڪوٽڙي جا منڱڻهار پوري پاڪستان ۾ واحد بنارسي شرنائي وڄائيندڙ هئا جيڪي عابده پروين کان وٺي ڪيترن ئي ناليوارن فنڪارن سان ڳائي چُڪا جن ۾ استاد عبدالله خان پڻ شامل آھي