Rahim Bux Jatoi - Feature - Sindhi MA 46 ,Referred back

Again it is plagiarized 

Not reporting based,

Most of portion is copied 

It is in article style add some stories etc

حيدراباد جي تاريخ ڪلهوڙن جي دور کان اڄ تائين

رحيم بخش جتوئي

2K20/MMC/46

سنڌ جي قديم شھرن مان ھڪ وڏو شھر نيرون ڪوٽ به آھي  جيڪو اڄ جي تاريخ ۾ حيدرآباد سڏيو پيو وڃي  حيدرآباد آبادي جي لحاظ کان سنڌ جو ٻيو نمبر وڏو شھر آهي تاريخ ٻڌائي ٿي ته حيدرآباد سنڌ جي گادي جو هنڌ به رهي جيڪو آهي هي ڪلهوڙن جي دور حڪومت کان سنڌ جي گادي جو هنڌ هو ۽ اها حيثيت اوتائين رهيس جيستائين انگريز سنڌ تي قابض نه ٿيا، جن اچي ڪراچي کي سنڌ جي گادي بڻايو پاڪستان قائم ٿيڻ کان اڳ کي خطي جو پيرس به سڏيو ويندو هيو.

نيرون ڪوٽ جو نالو، ٽن لفظن جو مرڪب آهي

ني، رون، ڪوٽ

ني: سنڌي زبان ۾ ني ان کي چئجي ٿو جو برسات جي  وقت جبلن تي پيل برسات جو پاڻي وهي اٿي هلي ٿو ۽ وهندڙ پاڻي جي صورت رکي ٿو.

رون: جنهن جو اصل سنڌي لفظ “روڻ” آهي، معني ڌارون ڌارون ڪري وهي نڪرڻ

ڪوٽ: لفظ جي معني آهي قلعو،

يعني ني روڻ وارو ڪوٽ يا قلعو، عربن ني روڻ کي نيرون ڪري سڏيو آهي ۽ ان جي ڀرسان ٻڌل قلعي کي نيرون ڪوٽ سڏيو آهي.

1768​ ۾ ڪلهوڙا شهنشاهت جي بادشاھ ميان غلام شاھ ڪلهوڙي کي سنڌو درياء جي ڪپ تي نيرون ڪوٽ جي وسندڙ مهاڻن جي آبادي ايتري ته پسند آئي جو ويجهن ٽن ٽڪرن مان هڪ تي پنهنجو قبضو ڪري قلعو جوائن جو فيصلو ڪيو جيڪو اڄ تائين قائم ۽ دائم آهي تڏهن کان پڪو قلعو سان مقبول عام آهي.

چيو وڃي ٿو ته 1773 ۾ ميرن ڪلهوڙن کان خداباد کسيو ۽ وري ان جي نظر حيدرآباد تي به هئي تاريخ ۾ اهو به آهي

ٽﺎﻟﭙﺮ ﺭﺍﭲ

ڪﻠﻬﻮڙﻥ ﮐﺎﻥ ﭘﻮﺀِ ﺳﻨﮅ ﺗﻲ ﻣﻴﺮ ٽﺎﻟﭙﺮﻥ ﺟﻲ ﺣڪﻤﺮﺍﻧﻲ ﻗﺎﺋﻢ ﭤﻲ . ﻣﻴﺮ ﻓﺘﺢ ﻋﻠﻲ ﺧﺎﻥ ٽﺎﻟﭙﺮ ﺧﺪﺍ ﺁﺑﺎﺩ ﮀڏﻱ ﺣﻴﺪﺭﺁﺑﺎﺩ ﺟﻮ ﭘڪﻮ ﻗﻠﻌﻮ ﺍﭼﻲ ﻭﺳﺎﻳﻮ ۽ 1789 ﻉ ﮐﺎﻥ ﺣﻴﺪﺭﺁﺑﺎﺩ ﺋﻲ ﺳﻨﺪﺱ ﮔﺎﺩﻱﺀَ ﺟﻮ ﻫﻨﮅ ﻫﻮ . ﺳﻨﺪﺱ ﻋﺪﺍﻟﺖ ﺑﻪ ﭘڪﻲ ﻗﻠﻌﻲ ۾ ﺋﻲ ﻫﻠﻨﺪﻱ ﻫﺌﻲ . ﻣﻴﺮ ﻓﺘﺢ ﻋﻠﻲ ﺧﺎﻥ ٽﺎﻟﭙﺮ ۽ ﺳﻨﺪﺱ ٽﻲ ﭜﺎﺋﺮ، ﺍﻟﻤﻌﺮﻭﻑ ﭼﺎﺭ ﻳﺎﺭ، ﺣﻴﺪﺭﺁﺑﺎﺩ ﺟﻲ ﻣﻌﺎﻣﻼﺕ ﮐﻲ ﺳﻨﭝﺎﻟﻴﻨﺪﺍ ﻫﺌﺎ .

ٽالپرن جي دور ۾ سڪيورٽي کي برقرار رکيو ۽ اهو به ذڪر آهي ته ميرن جي دور ۾ حيدرآباد هڪ اهم علائقي مرڪز پڻ رهيو. تاريخ ۾ اهو به ذڪر آهي ميرن هڪ انگريز جنهن جو نالو Henry هو جنهن مان ميرن هڪ معاهدو ڪيو جنهن جي نتيجي ۾ پرئئس انٽيسن قائم ٿيو

 ﺳﻨﺪﻥ ﺩﻭﺭ ﺣڪﻮﻣﺖ ﮔﮭﮣﻮ ڊﮔﮭﻮ ﻧﻪ ﻫﻠﻴﻮ، ۽ ﺟﻠﺪ ﺋﻲ 1843 ﻉ ۾ 24 ﻣﺎﺭﭺ ﺗﻲ ﺑﺮﻃﺎﻧﻮﻱ ﻗﻮﺗﻦ ﮐﺎﻥ ﺟﻨﮓ ﻫﺎﺭﺍﺋﮡ ﺑﻌﺪ ﺣﻴﺪﺭﺁﺑﺎﺩ ﺟﻮ ﺷﻬﺮ ﺍﻧﮕﺮﻳﺰﻥ ﺟﻲ ﻗﺒﻀﻲ ﻫﻴﭟ ﺍﭼﻲ ﻭﻳﻮ ۽ ﻣﻴﺮﻥ ﺟﻲ ﺻﺎﺣﺒﻲ ﺍﺧﺘﺘﺎﻡ ﺗﻲ ﭘﻬﺘﻲ .

ميرن (ٽالپرن ) جو دور

 ميرن ڪلهوڙن جي زوال کان پوءِ 1789 ۾ حيدرآباد آيا هني ۽ عدالت جو به ان قلعي جي اندر ٺاهئين اگر تاريخ کي اجاگر ڪيو وڃي ته

ميرن جي زوال کان پوءِ اگر اسان انهن انگريزن جي ڳالھ ڪيون جيڪي ان وقت آرام آرام سان پوري هند کي پنهنجي قبضي ۾ ڪري رهيا هيا. انهن جو جڏهن رجهان ميرن کان حيدرآباد فتح ڪرڻ کان پوءِ 1851 هنن هڪ جيل قائم ڪئي جيڪا اڄ به سينٽر جيل سان آهي ۽ ميونپلٽي قائم ڪئي جيڪا 1853 ۾ بنياد رکيو اڄوڪي تاريخ ۾ جنهن کي اسان راڻي باغ جي نالي سان سڏيون ٿا هو انگريزن جي وقت 1861 ۾ قائم ڪيو ويو هيو جنهن جو نالو DAS GARDENS هيو. تاريخ اهو به اجاگر ڪري ئي ته بنگالي شاعر پنهنجي ته انڊيا ۾ سڀ کان وڌيڪ فيشن حيدرآباد ۾ ٿين ٿا. اگر ماضي کي ياد ۽ تاريخ کي ڏٺو وڃي ته حيدرآباد جون پڪيون ۽ خوبصورت عمارتون برطانوي دور ۾ جڙيون حيدرآباد جي ويجهو خوبصورت ۽ شاهڪار ڪوٽڙي بيراج پڻ انگريزن جي دور ۾ جڙي ان کان سواءِ حيدرآباد ۾ تعليمي ۽ ثخافتي سرگرمين اڃا وڌيڪ زور ڀريو

ﺍﭲ ﺑﺪﻗﺴﻤﺘﻲﺀَ ﺳﺎﻥ ﺳﻨﮅ ﺟﻲ ﻫﻦ ﺗﺎﺭﻳﺨﻲ ﺷﻬﺮ ۽ ﺍﺩﺑﻲ ﺛﻘﺎﻓﺘﻲ ﻣﺮڪﺰ ﺗﻲ ﺍﺭﺩﻭ ﮘﺎﻟﻬﺎﺋﻴﻨﺪڙ ﻗﻮﻡ ﺟﻮ ﻗﺒﻀﻮ ﺁﻫﻲ ۽ ﭘڪﻲ ﻗﻠﻌﻲ ۾ ﻣﻬﺎﺟﺮﻥ ﺟﺎ ﻫﺰﺍﺭﻳﻦ ﮔﮭﺮ ﺁﺑﺎﺩ ﺁﻫﻦ . ﺷﻬﺮ ﺟﻲ ﺍڪﺜﺮﻳﺖ ﺍﺭﺩﻭ ﮘﺎﻟﻬﺎﺋﻴﻨﺪڙ ﺁﻫﻲ . ﭘﺎڪﺴﺘﺎﻧﻲ ﺑﻴﭡڪ ﻗﺎﺋﻢ ﭤﻴﮡ ﺷﺮﻁ ڪﺮﺍﭼﻲﺀَ ﮐﻲ ﻭﻓﺎﻗﻲ ﮔﺎﺩﻱﺀَ ﺟﻮ ﻫﻨﮅ ﺑﮣﺎﺋﻲ ﺳﻨﮅ ﮐﺎﻥ ﮄﺍﺭ ڪﻴﻮ ﻭﻳﻮ ۽ ﺳﻨﮅ ﺟﻲ ﮔﺎﺩﻱﺀَ ﮐﻲ ﺣﻴﺪﺭﺁﺑﺎﺩ ﻣﻨﺘﻘﻞ ڪﻴﻮ ﻭﻳﻮ . ﺍﻫڙﻱﺀَ ﺭﻳﺖ ڪﺠﮭﻪ ﺳﺎﻟَﻦ ﻻﺀِ ﺣﻴﺪﺭﺁﺑﺎﺩ ﻫڪ ﭜﻴﺮﻭ ﻭﺭﻱ ﺳﻨﮅ ﺟﻲ ﮔﺎﺩﻱﺀَ ﺟﻮ ﮬﻨﮅ ﺑﮣﻴﻮ ﻫﻮ . ﻣﮕﺮ ﭘﺎڪﺴﺘﺎﻥ ﺟﻲ ﻗﻴﺎﻡ ﮐﺎﻥ ﭘﻮﺀِ ﻟڏﻱ ﻭﻳﻨﺪڙ ﻫﻨﺪﻥ ﺟﻮﻥ ﺳﻤﻮﺭﻳﻮﻥ ﻣﻠڪﻴﺘﻮﻥ ﻫﻨﺪﺳﺘﺎﻧﻲ ﻣﻬﺎﺟﺮﻥ ۾ ﻭﺭﻫﺎﻳﻮﻥ ﻭﻳﻮﻥ .

ﭜُﻮﻥ ﻧﮕﺎﺭﻱ :

ﺣﻴﺪﺭﺁﺑﺎﺩ ﮔﻨﺠﻲ ٽڪﺮ ﺟﻲ ﺍُﺗﺮﻳﻦ ٽڪﺮﻱﺀَ ﺗﻲ ﻭﺍﻗﻊ ﺁﻫﻲ، ﺟﻴڪﺎ ﻭﻳڪﺮﺍﺋﻲ ﭰﺎڪَ 25.367 ‏( ﺍُﺗﺮ ‏) ﺩﺭﺟﺎ ۽ ڊﮔﮭﺎﺋﻲ ﭰﺎڪَ 68.367 ﺩﺭﺟﺎ ‏( ﺍﻭﭜﺮ ‏) ﺗﻲ، ﺳﻨﮅﻭ ﺩﺭﻳﺎﺀَ ﺟﻲ ﺍﭜﺮﻧﺪﻱ ڪﭗَ ﺗﻲ ﻭﺍﻗﻊ ﺁﻫﻲ . ﺣﻴﺪﺭﺁﺑﺎﺩ ﺟﻲ ﭘﺴﮕﺮﺩﺍﺋﻲﺀَ ۾ ڪﻴﺘﺮﺍ ﺋﻲ ﻧﻨﮃﺍ ﺷﻬﺮ ﺁﻫﻦ، ﺟﻬڙﻭڪ 6.7 ڪﻠﻮﻣﻴٽﺮ ﺟﻲ ﻓﺎﺻﻠﻲ ﺗﻲ ڪﻮٽڙﻱ، 8.1 ڪﻠﻤﻮﻣﻴٽﺮ ﺟﻲ ﻓﺎﺻﻠﻲ ﺗﻲ ﭴﺎﻣﺸﻮﺭﻭ، 5 ڪﻠﻮﻣﻴٽﺮ ﺟﻲ ﻓﺎﺻﻠﻲ ﺗﻲ ﻫٽڙﻱ، ۽ 7.5 ڪﻠﻮﻣﻴٽﺮ ﺟﻲ ﻓﺎﺻﻠﻲ ﺗﻲ ﻫُﺴڙﻱ . ﺣﻴﺪﺭﺁﺑﺎﺩ ﺳﻨﮅ ﺟﻲ ﻭڏﻱ ۾ ﻭڏﻱ ﺷﻬﺮ ڪﺮﺍﭼﻲﺀَ ﮐﺎﻥ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً 160 ڪﻠﻮﻣﻴٽﺮﻥ ﺟﻲ ﻓﺎﺻﻠﻲ ﺗﻲ ﺍﺗﺮ ﺍﻭﭜﺮ ۾ ﺳﺎﻣﻮﻧڊﻱ ﺳﻄﺢ ﮐﺎﻥ 13 ﻣﻴٽﺮ ﺍﻭﭼﺎﺋﻲﺀَ ﺗﻲ ﻭﺍﻗﻊ ﺁﻫﻲ .

ﺗﻌﻠﻴﻢ :

ﺣﻴﺪﺭﺁﺑﺎﺩ ۽ ﺍﻥ ﺟﻲ ﭘﺴﮕﺮﺩﺍﺋﻲﺀَ ۾ ڪﻴﺘﺮﺍ ﺋﻲ ﺍﻋﻠﻲٰ ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ ﺍﺩﺍﺭﺍ ﺁﻫﻦ ﺟﻦ ۾ .

ﺳﻨﮅ ﻳﻮﻧﻴﻮﺭﺳٽﻲ ﭴﺎﻣﺸﻮﺭﻭ

‏( http://www.usindh.edu.pk /

ﺻﺤﺖ ۽ ﻃﺒﻲ ﺳﺎﺋﻨﺲ ﺟﻲ ﻟﻴﺎﻗﺖ ﻳﻮﻧﻴﻮﺭﺳٽﻲ ﭴﺎﻣﺸﻮﺭﻭ

‏( http://www.lumhs.edu.pk / ‏

ﺁﺑﻬﻮﺍ :

ﺣﻴﺪﺭﺁﺑﺎﺩ ﻣﻨﺠﮭﻨﺪ ﺟﻮ ﺗﻤﺎﻡ ﮔﺮﻡ ﭤﻴﻨﺪﻭ ﺁﻫﻲ . ﺳﻴﺎﺭﻭ ﺍڪﺜﺮ ﺗﻤﺎﻡ ﮔﮭٽ ﭤﮅﻭ ﭤﻴﻨﺪﻭ ﺁﻫﻲ . ﺟڏﻫﻦ ﺗﻪ ﺍﻭﻧﻬﺎﺭﻱ ۾ ﻣﻨﺠﮭﻨﺪ ﺟﻮ ﮔﺮﻣﻲ ﭘﺪ 48 ﺩﺭﺟﺎ ﺳﻴﻨٽﻴﺪﺭﻳڊ ﺑﻪ ﭤﻲ ﻭﻳﻨﺪﻭ ﺁﻫﻲ . ﺍﻭﻧﻬﺎﺭﻱ ۾ ﺭﺍﺕ ﺟﻮ ﺗﻤﺎﻡ ﺳﭡﻮ ﭠﺎﺭ ﭤﻴﻨﺪﻭ ﺁﻫﻲ ﺟڏﻫﻦ ﺗﻪ ﺳﻴﺎﺭﻱ ﺟﻮﻥ ﺭﺍﺗﻴﻮﻥ ﺗﻤﺎﻡ ﭤﮅﻳﻮﻥ ﭤﻲ ﻭﻳﻨﺪﻳﻮﻥ ﺁﻫﻦ ، ﮀﺎڪﺎﮠ ﺗﻪ ﺣﻴﺪﺭﺁﺑﺎﺩ ۾ ﺍڪﺜﺮ ﺗﻴﺰ ﻫﻮﺍﺋﻮﻥ ﻟﮙﻨﺪﻳﻮﻥ ﺁﻫﻦ . ﺗﻨﻬﻨڪﺮﻱ ﺳﻴﺎﺭﻱ ﺟﻮﻥ ﺭﺍﺗﻴﻦ ۾ ﻫﻮﺍﺋﻮﻥ ﺗﻤﺎﻡ ﮔﮣﻴﻮﻥ ﭤﮅﻳﻮﻥ ﭤﻴﻨﺪﻳﻮﻥ ﺁﻫﻦ ﺗﻪ ﺍﻭﻧﻬﺎﺭﻱ ۾ ﻣﻨﺠﮭﻨﺪ ﺟﻮ ﻟُڪَ ﻟﮙﻨﺪﻱ ﺁﻫﻲ . ﺗﻨﻬﻨڪﺮﻱ ﺣﻴﺪﺭﺁﺑﺎﺩ ﺟﺎ ﻣﺎﮢﻬﻮ ﺍﻭﻧﻬﺎﺭﻱ ۾ ﻣﻨﺠﮭﻨﺪ ﺟﻮ ﭔﺎﻫﺮ ﻧڪﺮﮠ ﮐﺎﻥ ﭘﺎﺳﻮ ڪﻨﺪﺍ ﺁﻫﻦ .

ﻣﻌﺎﺷﻴﺎﺕ :

ﺁﺑﺎﺩﻱﺀَ ﺟﻲ ﺍڪﺜﺮﻳﺖ ﺟﻴﺌﺎﻥ، ﺣﻴﺪﺭﺁﺑﺎﺩ ﺟﻲ ڪﺎﺭﻭﺑﺎﺭ ڪﺎﭠﻴﺎﻭﺍڙﻱ ﻣﻴﻤﮡ ۽ ﮔﺠﺮﺍﺗﻲ . ﻫﺎﮢﻲ ﺗﻪ ﺣﻴﺪﺭﺁﺑﺎﺩ ﺟﻲ ﺷﻬﺮ ۾ ﺍﻓﻐﺎﻧﻲ ﭘﻨﺎﻫﮕﻴﺮ ﺑﻪ ڪﺎﺭﻭﺑﺎﺭ ڪﺮﻱ ﺭﻫﻴﺎ ﺁﻫﻦ . ﭘﺎڪﺴﺘﺎﻥ ﺟﻲ ﺑﻴﭡڪ ﻗﺎﺋﻢ ﭤﻴﮡ ﮐﺎﻥ ﭘﻮﺀِ ﻣﺤﺎﺟﺮ ﻗﻮﻡ ﺟﻲ ڪﻦ ﻓﺮﺩﻥ ﺣﻴﺪﺭﺁﺑﺎﺩ ۾ ﭼﻮڙﻳﻦ ﺟﺎ ڪﺎﺭﺧﺎﻧﺎ ﻟﮙﺎﻳﺎ، ﺟﻨﻬﻦ ﮐﺎﻥ ﭘﻮﺀِ ﺩﻧﻴﺎ ﺟﻮ ﻭڏﻱ ۾ ﻭڏﻱ ﭼﻮڙﻳﻦ ﺟﻮ ﺻﻨﻌﺘﻲ ﻣﺮڪﺰ ﺣﻴﺪﺭﺁﺑﺎﺩ ﺑﮣﺠﻲ ﻭﻳﻮ . ﺍﻥ ﮐﺎﻥ ﺳﻮﺍﺀِ ﻫﻦ ﻭﻗﺖ ﺣﻴﺪﺭﺁﺑﺎﺩ ۾ ﺳﻤﻴﻨٽ، ﺻﺎﺑﮡ، ﺷﻴﺸﻲ ﺟﺎ ڪﺎﺭﺧﺎﻧﺎ ﭘﮡ ﺁﻫﻦ . ﺗﻨﻬﻦ ﮐﺎﻥ ﺳﻮﺍﺀِ ﺳﻮﻥ ۽ ﺩﺳﺘڪﺎﺭﻱﺀَ ﺟﺎ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ ﭘﮡ ﻧﻤﺎﻳﺎﻥ ﺁﻫﻦ . ﭜﺮﭘﺎﺳﻲ ﺟﻲ ﭔﻬﺮﺍڙﻱﺀَ ۾ ﺍﭘﺎﻳﻞ ﻣﻴﻮﻱ، ڪﮣڪ، ﭼﺎﻧﻮﺭ، ۽ ڪﭙﺎﻫﻪ ﺟﻲ ﻭڪﺮﻱ ﺟﻮ ﻣﺮڪﺰ ﭘﮡ ﺣﻴﺪﺭﺁﺑﺎﺩ ﺁﻫﻲ .

ﻫﻮﺍﺋﻲ ﺍڏﻭ :

ﺍﮘﻲ ﺍﻫﻮ ﭼﮝﻮ ﺧﺎﺻﻮ ﻫﻮﺍﺋﻲ ﺍڏﻭ ﻫﻮ، ﭘﺮ ﻫﻦ ﻭﻗﺖ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﺑﻨﺪ ﭘﻴﻮ ﺁﻫﻲ . ﭘﻲ ﺁﺋِﻲ ﺍﻱ ﺍﺗﺎﻥ ﻫﺮ ﻫﻔﺘﻲ ٽﻲ ﺍڏﺍﻣﻮﻥ ﭜﺮﻳﻨﺪﻱ ﻫﺌﻲ . ﺍﭸﺎ ﺑﻪ ڪڏﻫﻦ ﻏﻴﺮ ﭼﺎﺭٽﺮڊ ﺍڏﺍﻡ ﺍﺗﻲ ﻟﻬﻲ ﺳﮕﮭﻲ ﭤﻲ ..

ﻣﺎﮢﻬﻨﮕﺎﺭﻱ :

ﻣﺎﮢﻬﺴﻴﻪ Population ﺟﻲ ﻟﺤﺎﻅ ﮐﺎﻥ ﺣﻴﺪﺭﺁﺑﺎﺩ ﺳﻨﮅ ﺟﻮ ﭔﻴﻮﻥ، ﺍﭴﻮڪﻲ ﭘﺎڪﺴﺘﺎﻧﻲ ﺑﻴﭡڪ ۾ ﺍﭠﻮﻥ ۽ ﺩﻧﻴﺎ ۾ ﭔﻪ ﺳَﻮ ﻧﺎﺋﻮﻥ ‏( 209 ‏) ﻭڏﻱ ۾ ﻭڏﻭ ﺷﻬﺮ ﺁﻫﻲ . ﻫﻦ ﻭﻗﺖ ﺍﻥ ﺟﻲ ﻣﺎﮢﻬﺴﻴﻪ ﻟﮗ ﭜﮗ 1,386,840 ﺁﻫﻲ . ﺣﻴﺪﺭﺁﺑﺎﺩ ﺟﻲ ﺁﺑﺎﺩﻱﺀَ ﺟﻲ ﺍڪﺜﺮﻳﺖ ﻣﻬﺎﺟﺮﻥ ﺗﻲ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺁﻫﻲ . ﺍﻧﺘﻈﺎﻣﻲ ﺍﻋﺘﺒﺎﺭ ﺳﺎﻥ ﺍﭴﻮڪﻮ ﺣﻴﺪﺭﺁﺑﺎﺩ ﺷﻬﺮ ۽ ﺿﻠﻌﻮ ﭼﺌﻦ ﺗﻌﻠﻘﻦ، ﺣﻴﺪﺭﺁﺑﺎﺩ ﺷﻬﺮ، ﻗﺎﺳﻢ ﺁﺑﺎﺩ، ﻟﻄﻴﻒ ﺁﺑﺎﺩ ۽ ﺣﻴﺪﺭﺁﺑﺎﺩ ﭔﻬﺮﺍڙﻱ ۾ ﻭﺭﻫﺎﻳﻞ ﺁﻫﻲ . ﺍﻧﻬﻦ ﻣﺎﻥ ﭔﻦ ﺗﻌﻠﻘﻦ، ﻳﻌﻨﻲ ﭔﻬﺮﺍڙﻱ ۽ ﻗﺎﺳﻢ ﺁﺑﺎﺩ ۾ ﺍڪﺜﺮﻳﺖ ﺳﻨﮅﻱ ﺁﺑﺎﺩﻱﺀَ ﺟﻲ ﺁﻫﻲ ﺗﻪ ﺑﺎﻗﻲ ﭔﻦ ﻭڏﻥ ﺗﻌﻠﻘﻦ ۾ ﺍڪﺜﺮﻳﺖ ﻣﻬﺎﺟﺮﻥ ﺟﻲ ﺁﻫﻲ

plagiarized 

Not reporting based,

Most of portion is copied 

It is in article style add some stories etc

File again till March 13

,Referred back

حيدراباد جي تاريخ ڪلهوڙن جي دور کان اڄ تائين

رحيم بخش جتوئي

2K20/MMC/46

سنڌ جي قديم شهرن مان هڪ شهر نيرون ڪوٽ آهي جيڪو اڄ جي تاريخ ۾ حيدرآباد سڏيو پيو وڃي تاريخ ٻڌائي ٿي ته حيدرآباد سنڌ جي گادي جو هنڌ به رهي جيڪو آهي هي ڪلهوڙن جي دور حڪومت کان سنڌ جي گادي جو هنڌ هو ۽ اها حيثيت اوتائين رهيس جيستائين انگريز سنڌ تي قابض نه ٿيا، جن اچي ڪراچي کي سنڌ جي گادي بڻايو پاڪستان قائم ٿيڻ کان اڳ کي خطي جو پيرس به سڏيو ويندو هيو.

نيرون ڪوٽ جو نالو، ٽن لفظن جو مرڪب آهي

ني، رون، ڪوٽ

ني: سنڌي زبان ۾ ني ان کي چئجي ٿو جو برسات جي  وقت جنلن تي پيل برسان جو پاڻي وهي اٿي هلي ٿو ۽ وهندڙ پاڻي جي صورت رکي ٿو.

رون: جنهن جو اصل سنڌي لفظ “روڻ” آهي، معني ڌارون ڌارون ڪري وهي نڪرڻ

ڪوٽ: لفظ جي معني آهي قلعو،

يعني ني روڻ وارو ڪوٽ يا قلعو، عربن ني روڻ کي نيرون ڪري سڏيو آهي ۽ ان جي ڀرسان ٻڌل قلعي کي نيرون ڪوٽ سڏيو آهي.

1768 ۾ ڪلهوڙا شهنشاهت جي بادشاھ ميان غلام شاھ ڪلهوڙي کي سنڌو درياء جي ڪپ تي نيرون ڪوٽ جي وسندڙ مهاڻن جي آبادي ايتري ته پسند آئي جو ويجهن ٽن ٽڪرن مان هڪ تي پنهنجو قبضو ڪري قلعو جوائن جو فيصلو ڪيو جيڪو اڄ تائين قائم ۽ دائم آهي تڏهن کان پڪو قلعو سان مقبول عام آهي.

چيو وڃي ٿو ته 1773 ۾ ميرن ڪلهوڙن کان خداباد کسيو ۽ وري ان جي نظر حيدرآباد تي به هئي تاريخ ۾ اهو به آهي ته ميرن ڪلهوڙن جي زوال کان پوءِ 1789 ۾ حيدرآباد آيا هني ۽ عدالت جو به ان قلعي جي اندر ٺاهئين اگر تاريخ کي اجاگر ڪيو وڃي ته ٽالپرن جي دور ۾ سڪيورٽي کي برقرار رکيو ۽ اهو به ذڪر آهي ته ميرن جي دور ۾ حيدرآباد هڪ اهم علائقي مرڪز پڻ رهيو. تاريخ ۾ اهو به ذڪر آهي ميرن هڪ انگريز جنهن جو نالو Henry هو جنهن مان ميرن هڪ معاهدو ڪيو جنهن جي نتيجي ۾ پرئئس انٽيسن قائم ٿيو ميرن جون گلستون ميرن کي ان دفت نه خبر پئي پر اڳيان انهن کي احساس ٿيو ته جڏهن حيدرآباد ۾ 1843 March 24 جي جنگ ۾ ٽالپرن حڪمرانن کي شڪست ڏني صوبائي گادي تي انگريزن جو راڄ ٿيو.

ميرن جي زوال کان پوءِ اگر اسان انهن انگريزن جي ڳالھ ڪيون جيڪي ان وقت آرام آرام سان پوري هند کي پنهنجي قبضي ۾ ڪري رهيا هيا. انهن جو جڏهن رجهان ميرن کان حيدرآباد فتح ڪرڻ کان پوءِ 1851 هنن هڪ جيل قائم ڪئي جيڪا اڄ به سينٽر جيل سان آهي ۽ ميونپلٽي قائم ڪئي جيڪا 1853 ۾ بنياد رکيو اڄوڪي تاريخ ۾ جنهن کي اسان راڻي باغ جي نالي سان سڏيون ٿا هو انگريزن جي وقت 1861 ۾ قائم ڪيو ويو هيو جنهن جو نالو DAS GARDENS هيو. تاريخ اهو به اجاگر ڪري ئي ته بنگالي شاعر پنهنجي ته انڊيا ۾ سڀ کان وڌيڪ فيشن حيدرآباد ۾ ٿين ٿا. اگر ماضي کي ياد ۽ تاريخ کي ڏٺو وڃي ته حيدرآباد جون پڪيون ۽ خوبصورت عمارتون برطانوي دور ۾ جڙيون حيدرآباد جي ويجهو خوبصورت ۽ شاهڪار ڪوٽڙي بيراج پڻ انگريزن جي دور ۾ جڙي ان کان سواءِ حيدرآباد ۾ تعليمي ۽ ثخافتي سرگرمين اڃا وڌيڪ زور ڀريو

ﺍﭲ ﺑﺪﻗﺴﻤﺘﻲﺀَ ﺳﺎﻥ ﺳﻨﮅ ﺟﻲ ﻫﻦ ﺗﺎﺭﻳﺨﻲ ﺷﻬﺮ ۽ ﺍﺩﺑﻲ ﺛﻘﺎﻓﺘﻲ ﻣﺮڪﺰ ﺗﻲ ﺍﺭﺩﻭ ﮘﺎﻟﻬﺎﺋﻴﻨﺪڙ ﻗﻮﻡ ﺟﻮ ﻗﺒﻀﻮ ﺁﻫﻲ ۽ ﭘڪﻲ ﻗﻠﻌﻲ ۾ ﻣﻬﺎﺟﺮﻥ ﺟﺎ ﻫﺰﺍﺭﻳﻦ ﮔﮭﺮ ﺁﺑﺎﺩ ﺁﻫﻦ . ﺷﻬﺮ ﺟﻲ ﺍڪﺜﺮﻳﺖ ﺍﺭﺩﻭ ﮘﺎﻟﻬﺎﺋﻴﻨﺪڙ ﺁﻫﻲ . ﭘﺎڪﺴﺘﺎﻧﻲ ﺑﻴﭡڪ ﻗﺎﺋﻢ ﭤﻴﮡ ﺷﺮﻁ ڪﺮﺍﭼﻲﺀَ ﮐﻲ ﻭﻓﺎﻗﻲ ﮔﺎﺩﻱﺀَ ﺟﻮ ﻫﻨﮅ ﺑﮣﺎﺋﻲ ﺳﻨﮅ ﮐﺎﻥ ﮄﺍﺭ ڪﻴﻮ ﻭﻳﻮ ۽ ﺳﻨﮅ ﺟﻲ ﮔﺎﺩﻱﺀَ ﮐﻲ ﺣﻴﺪﺭﺁﺑﺎﺩ ﻣﻨﺘﻘﻞ ڪﻴﻮ ﻭﻳﻮ . ﺍﻫڙﻱﺀَ ﺭﻳﺖ ڪﺠﮭﻪ ﺳﺎﻟَﻦ ﻻﺀِ ﺣﻴﺪﺭﺁﺑﺎﺩ ﻫڪ ﭜﻴﺮﻭ ﻭﺭﻱ ﺳﻨﮅ ﺟﻲ ﮔﺎﺩﻱﺀَ ﺟﻮ ﮬﻨﮅ ﺑﮣﻴﻮ ﻫﻮ . ﻣﮕﺮ ﭘﺎڪﺴﺘﺎﻥ ﺟﻲ ﻗﻴﺎﻡ ﮐﺎﻥ ﭘﻮﺀِ ﻟڏﻱ ﻭﻳﻨﺪڙ ﻫﻨﺪﻥ ﺟﻮﻥ ﺳﻤﻮﺭﻳﻮﻥ ﻣﻠڪﻴﺘﻮﻥ ﻫﻨﺪﺳﺘﺎﻧﻲ ﻣﻬﺎﺟﺮﻥ ۾ ﻭﺭﻫﺎﻳﻮﻥ ﻭﻳﻮﻥ .

ﭜُﻮﻥ ﻧﮕﺎﺭﻱ :

ﺣﻴﺪﺭﺁﺑﺎﺩ ﮔﻨﺠﻲ ٽڪﺮ ﺟﻲ ﺍُﺗﺮﻳﻦ ٽڪﺮﻱﺀَ ﺗﻲ ﻭﺍﻗﻊ ﺁﻫﻲ، ﺟﻴڪﺎ ﻭﻳڪﺮﺍﺋﻲ ﭰﺎڪَ 25.367 ‏( ﺍُﺗﺮ ‏) ﺩﺭﺟﺎ ۽ ڊﮔﮭﺎﺋﻲ ﭰﺎڪَ 68.367 ﺩﺭﺟﺎ ‏( ﺍﻭﭜﺮ ‏) ﺗﻲ، ﺳﻨﮅﻭ ﺩﺭﻳﺎﺀَ ﺟﻲ ﺍﭜﺮﻧﺪﻱ ڪﭗَ ﺗﻲ ﻭﺍﻗﻊ ﺁﻫﻲ . ﺣﻴﺪﺭﺁﺑﺎﺩ ﺟﻲ ﭘﺴﮕﺮﺩﺍﺋﻲﺀَ ۾ ڪﻴﺘﺮﺍ ﺋﻲ ﻧﻨﮃﺍ ﺷﻬﺮ ﺁﻫﻦ، ﺟﻬڙﻭڪ 6.7 ڪﻠﻮﻣﻴٽﺮ ﺟﻲ ﻓﺎﺻﻠﻲ ﺗﻲ ڪﻮٽڙﻱ، 8.1 ڪﻠﻤﻮﻣﻴٽﺮ ﺟﻲ ﻓﺎﺻﻠﻲ ﺗﻲ ﭴﺎﻣﺸﻮﺭﻭ، 5 ڪﻠﻮﻣﻴٽﺮ ﺟﻲ ﻓﺎﺻﻠﻲ ﺗﻲ ﻫٽڙﻱ، ۽ 7.5 ڪﻠﻮﻣﻴٽﺮ ﺟﻲ ﻓﺎﺻﻠﻲ ﺗﻲ ﻫُﺴڙﻱ . ﺣﻴﺪﺭﺁﺑﺎﺩ ﺳﻨﮅ ﺟﻲ ﻭڏﻱ ۾ ﻭڏﻱ ﺷﻬﺮ ڪﺮﺍﭼﻲﺀَ ﮐﺎﻥ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً 160 ڪﻠﻮﻣﻴٽﺮﻥ ﺟﻲ ﻓﺎﺻﻠﻲ ﺗﻲ ﺍﺗﺮ ﺍﻭﭜﺮ ۾ ﺳﺎﻣﻮﻧڊﻱ ﺳﻄﺢ ﮐﺎﻥ 13 ﻣﻴٽﺮ ﺍﻭﭼﺎﺋﻲﺀَ ﺗﻲ ﻭﺍﻗﻊ ﺁﻫﻲ .

ﺗﻌﻠﻴﻢ :

ﺣﻴﺪﺭﺁﺑﺎﺩ ۽ ﺍﻥ ﺟﻲ ﭘﺴﮕﺮﺩﺍﺋﻲﺀَ ۾ ڪﻴﺘﺮﺍ ﺋﻲ ﺍﻋﻠﻲٰ ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ ﺍﺩﺍﺭﺍ ﺁﻫﻦ ﺟﻦ ۾ .

ﺳﻨﮅ ﻳﻮﻧﻴﻮﺭﺳٽﻲ ﭴﺎﻣﺸﻮﺭﻭ

‏( http://www.usindh.edu.pk /

ﺻﺤﺖ ۽ ﻃﺒﻲ ﺳﺎﺋﻨﺲ ﺟﻲ ﻟﻴﺎﻗﺖ ﻳﻮﻧﻴﻮﺭﺳٽﻲ ﭴﺎﻣﺸﻮﺭﻭ

‏( http://www.lumhs.edu.pk / ‏

ﺁﺑﻬﻮﺍ :

ﺣﻴﺪﺭﺁﺑﺎﺩ ﻣﻨﺠﮭﻨﺪ ﺟﻮ ﺗﻤﺎﻡ ﮔﺮﻡ ﭤﻴﻨﺪﻭ ﺁﻫﻲ . ﺳﻴﺎﺭﻭ ﺍڪﺜﺮ ﺗﻤﺎﻡ ﮔﮭٽ ﭤﮅﻭ ﭤﻴﻨﺪﻭ ﺁﻫﻲ . ﺟڏﻫﻦ ﺗﻪ ﺍﻭﻧﻬﺎﺭﻱ ۾ ﻣﻨﺠﮭﻨﺪ ﺟﻮ ﮔﺮﻣﻲ ﭘﺪ 48 ﺩﺭﺟﺎ ﺳﻴﻨٽﻴﺪﺭﻳڊ ﺑﻪ ﭤﻲ ﻭﻳﻨﺪﻭ ﺁﻫﻲ . ﺍﻭﻧﻬﺎﺭﻱ ۾ ﺭﺍﺕ ﺟﻮ ﺗﻤﺎﻡ ﺳﭡﻮ ﭠﺎﺭ ﭤﻴﻨﺪﻭ ﺁﻫﻲ ﺟڏﻫﻦ ﺗﻪ ﺳﻴﺎﺭﻱ ﺟﻮﻥ ﺭﺍﺗﻴﻮﻥ ﺗﻤﺎﻡ ﭤﮅﻳﻮﻥ ﭤﻲ ﻭﻳﻨﺪﻳﻮﻥ ﺁﻫﻦ ، ﮀﺎڪﺎﮠ ﺗﻪ ﺣﻴﺪﺭﺁﺑﺎﺩ ۾ ﺍڪﺜﺮ ﺗﻴﺰ ﻫﻮﺍﺋﻮﻥ ﻟﮙﻨﺪﻳﻮﻥ ﺁﻫﻦ . ﺗﻨﻬﻨڪﺮﻱ ﺳﻴﺎﺭﻱ ﺟﻮﻥ ﺭﺍﺗﻴﻦ ۾ ﻫﻮﺍﺋﻮﻥ ﺗﻤﺎﻡ ﮔﮣﻴﻮﻥ ﭤﮅﻳﻮﻥ ﭤﻴﻨﺪﻳﻮﻥ ﺁﻫﻦ ﺗﻪ ﺍﻭﻧﻬﺎﺭﻱ ۾ ﻣﻨﺠﮭﻨﺪ ﺟﻮ ﻟُڪَ ﻟﮙﻨﺪﻱ ﺁﻫﻲ . ﺗﻨﻬﻨڪﺮﻱ ﺣﻴﺪﺭﺁﺑﺎﺩ ﺟﺎ ﻣﺎﮢﻬﻮ ﺍﻭﻧﻬﺎﺭﻱ ۾ ﻣﻨﺠﮭﻨﺪ ﺟﻮ ﭔﺎﻫﺮ ﻧڪﺮﮠ ﮐﺎﻥ ﭘﺎﺳﻮ ڪﻨﺪﺍ ﺁﻫﻦ .

ﻣﻌﺎﺷﻴﺎﺕ :

ﺁﺑﺎﺩﻱﺀَ ﺟﻲ ﺍڪﺜﺮﻳﺖ ﺟﻴﺌﺎﻥ، ﺣﻴﺪﺭﺁﺑﺎﺩ ﺟﻲ ڪﺎﺭﻭﺑﺎﺭ ڪﺎﭠﻴﺎﻭﺍڙﻱ ﻣﻴﻤﮡ ۽ ﮔﺠﺮﺍﺗﻲ . ﻫﺎﮢﻲ ﺗﻪ ﺣﻴﺪﺭﺁﺑﺎﺩ ﺟﻲ ﺷﻬﺮ ۾ ﺍﻓﻐﺎﻧﻲ ﭘﻨﺎﻫﮕﻴﺮ ﺑﻪ ڪﺎﺭﻭﺑﺎﺭ ڪﺮﻱ ﺭﻫﻴﺎ ﺁﻫﻦ . ﭘﺎڪﺴﺘﺎﻥ ﺟﻲ ﺑﻴﭡڪ ﻗﺎﺋﻢ ﭤﻴﮡ ﮐﺎﻥ ﭘﻮﺀِ ﻣﺤﺎﺟﺮ ﻗﻮﻡ ﺟﻲ ڪﻦ ﻓﺮﺩﻥ ﺣﻴﺪﺭﺁﺑﺎﺩ ۾ ﭼﻮڙﻳﻦ ﺟﺎ ڪﺎﺭﺧﺎﻧﺎ ﻟﮙﺎﻳﺎ، ﺟﻨﻬﻦ ﮐﺎﻥ ﭘﻮﺀِ ﺩﻧﻴﺎ ﺟﻮ ﻭڏﻱ ۾ ﻭڏﻱ ﭼﻮڙﻳﻦ ﺟﻮ ﺻﻨﻌﺘﻲ ﻣﺮڪﺰ ﺣﻴﺪﺭﺁﺑﺎﺩ ﺑﮣﺠﻲ ﻭﻳﻮ . ﺍﻥ ﮐﺎﻥ ﺳﻮﺍﺀِ ﻫﻦ ﻭﻗﺖ ﺣﻴﺪﺭﺁﺑﺎﺩ ۾ ﺳﻤﻴﻨٽ، ﺻﺎﺑﮡ، ﺷﻴﺸﻲ ﺟﺎ ڪﺎﺭﺧﺎﻧﺎ ﭘﮡ ﺁﻫﻦ . ﺗﻨﻬﻦ ﮐﺎﻥ ﺳﻮﺍﺀِ ﺳﻮﻥ ۽ ﺩﺳﺘڪﺎﺭﻱﺀَ ﺟﺎ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ ﭘﮡ ﻧﻤﺎﻳﺎﻥ ﺁﻫﻦ . ﭜﺮﭘﺎﺳﻲ ﺟﻲ ﭔﻬﺮﺍڙﻱﺀَ ۾ ﺍﭘﺎﻳﻞ ﻣﻴﻮﻱ، ڪﮣڪ، ﭼﺎﻧﻮﺭ، ۽ ڪﭙﺎﻫﻪ ﺟﻲ ﻭڪﺮﻱ ﺟﻮ ﻣﺮڪﺰ ﭘﮡ ﺣﻴﺪﺭﺁﺑﺎﺩ ﺁﻫﻲ .

ﻫﻮﺍﺋﻲ ﺍڏﻭ :

ﺍﮘﻲ ﺍﻫﻮ ﭼﮝﻮ ﺧﺎﺻﻮ ﻫﻮﺍﺋﻲ ﺍڏﻭ ﻫﻮ، ﭘﺮ ﻫﻦ ﻭﻗﺖ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﺑﻨﺪ ﭘﻴﻮ ﺁﻫﻲ . ﭘﻲ ﺁﺋِﻲ ﺍﻱ ﺍﺗﺎﻥ ﻫﺮ ﻫﻔﺘﻲ ٽﻲ ﺍڏﺍﻣﻮﻥ ﭜﺮﻳﻨﺪﻱ ﻫﺌﻲ . ﺍﭸﺎ ﺑﻪ ڪڏﻫﻦ ﻏﻴﺮ ﭼﺎﺭٽﺮڊ ﺍڏﺍﻡ ﺍﺗﻲ ﻟﻬﻲ ﺳﮕﮭﻲ ﭤﻲ ..

ﻣﺎﮢﻬﻨﮕﺎﺭﻱ :

ﻣﺎﮢﻬﺴﻴﻪ Population ﺟﻲ ﻟﺤﺎﻅ ﮐﺎﻥ ﺣﻴﺪﺭﺁﺑﺎﺩ ﺳﻨﮅ ﺟﻮ ﭔﻴﻮﻥ، ﺍﭴﻮڪﻲ ﭘﺎڪﺴﺘﺎﻧﻲ ﺑﻴﭡڪ ۾ ﺍﭠﻮﻥ ۽ ﺩﻧﻴﺎ ۾ ﭔﻪ ﺳَﻮ ﻧﺎﺋﻮﻥ ‏( 209 ‏) ﻭڏﻱ ۾ ﻭڏﻭ ﺷﻬﺮ ﺁﻫﻲ . ﻫﻦ ﻭﻗﺖ ﺍﻥ ﺟﻲ ﻣﺎﮢﻬﺴﻴﻪ ﻟﮗ ﭜﮗ 1,386,840 ﺁﻫﻲ . ﺣﻴﺪﺭﺁﺑﺎﺩ ﺟﻲ ﺁﺑﺎﺩﻱﺀَ ﺟﻲ ﺍڪﺜﺮﻳﺖ ﻣﻬﺎﺟﺮﻥ ﺗﻲ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺁﻫﻲ . ﺍﻧﺘﻈﺎﻣﻲ ﺍﻋﺘﺒﺎﺭ ﺳﺎﻥ ﺍﭴﻮڪﻮ ﺣﻴﺪﺭﺁﺑﺎﺩ ﺷﻬﺮ ۽ ﺿﻠﻌﻮ ﭼﺌﻦ ﺗﻌﻠﻘﻦ، ﺣﻴﺪﺭﺁﺑﺎﺩ ﺷﻬﺮ، ﻗﺎﺳﻢ ﺁﺑﺎﺩ، ﻟﻄﻴﻒ ﺁﺑﺎﺩ ۽ ﺣﻴﺪﺭﺁﺑﺎﺩ ﭔﻬﺮﺍڙﻱ ۾ ﻭﺭﻫﺎﻳﻞ ﺁﻫﻲ . ﺍﻧﻬﻦ ﻣﺎﻥ ﭔﻦ ﺗﻌﻠﻘﻦ، ﻳﻌﻨﻲ ﭔﻬﺮﺍڙﻱ ۽ ﻗﺎﺳﻢ ﺁﺑﺎﺩ ۾ ﺍڪﺜﺮﻳﺖ ﺳﻨﮅﻱ ﺁﺑﺎﺩﻱﺀَ ﺟﻲ ﺁﻫﻲ ﺗﻪ ﺑﺎﻗﻲ ﭔﻦ ﻭڏﻥ ﺗﻌﻠﻘﻦ ۾ ﺍڪﺜﺮﻳﺖ ﻣﻬﺎﺟﺮﻥ ﺟﻲ ﺁﻫﻲ