Komal Khan Feature Sindhi 28 Referred back

Too many spelling , grammatical, punctuation, and language mistakes only a few are marked in red. Mind it, this piece is to be published.

Do not send in email msg box, send in attachment

What is its present condition? that is important, otherwise its history can be found in many books. Important is what u are adding in knowledge

There should be quotes, attributions of area people or experts

If visitors quotes they should be properly attributed, like their age, social status, area etc, means their introduction in 4-5 words. Unknown attributions are not acceptable in media, it become hearsay are looks like fake.

Referred back
File again till March 18

ڪومل محمد خان
رول نمبر 28

چوکنڊي قبرستان جوکيو قبيلي جو ھڪ تاريخي قبرستان 

اڄ اسان جنھن جڳھ جي باري ۾ ڄاڙيندا سي  اھا آھي پاڪستان جي صوبي سنڌ ڪراچي اوڀر ۾ 29 ڪلوميٽر 18 ميل پري قائم ٿيل ھڪ خوبصورت قبرستان جيڪو چوکنڊي قبرستان جي نالي سان مشھور آھي يقينن توھان اھيو سوچي رھيا ھوندو ته ھڪ قبرستان بھلا ڪئين خوبصورت ٿي ٿو سگھي پر چوکنڊي قبرستان ڏسڻ کان پوء موکي پورو يقين آھي ته توھانجو اھيو خيال ضرور تبديل ٿي ويندو ڇو جو ھي ايڏو ته خوبصورت آھي جو ڏسڻ وارو ڏسندو ھي رھجي وڃي ھي قبرستان 15 کان  18 ھجري ۾ تعمير ٿيو جڏھن مغل بادشاھت جو دور ھو ۽ اسلام غالب ٿيو  ھي قبرستان جپکيو خاندان جو خانداني قبرستان چورايو ويندو آھي ۽ھتي ڪجھ قبرون بلوچي ماڻھون جون بي آھن

مون بي جڏنھن ھن جڳھ کي ڏٺھو ته ھي ايتري ته خوبصورت آھي جو لڳي ھي نه پيو ته ھي ڪو قبرستان آھي ايئن پيو لڳي ڃڻ مان ڪٿي مثر ۾ پوھچي ويس

ھلو ته پھريان ھي ٿا ڄاڙيو ته آخر جوکيا ھئا ڪير 

جوکيا سمه قبيلي جو ھڪ پاڙو آھي .جيڪو ھاڙي خرد ھڪ قبيلي جي صورت اختيار ڪري ويو آھي.ھي راجپوت نسل سان تعلق رکندڙ آھن.

مرزا قليچ بيگ ۽ ٻين لکيو آھي ته ھو موجوده سنڌ ۾ مڪران جي طرف کان آيا  ھي حقيقت ۾ بلوچستان جي ايراضي جا مالڪ ھئا.حقيقت اھا آھي ته جڏنھن لسي ٻلي ۾ گھڙو ويڙھ پ وڌي ويو ته اتان نڪري ملير ڪراچي اچي پھتا جتي نومڙين ۽ ڪلمتين جي راڄ ھو.ھو مڙسي سان انھن کي بي دخل ڪري پنھنجا پير ڄمائي ويا.

مرزا قليچ بيگ لکيو آھي ته ھي ماڻھو لاڙ ۾ اچي رھيا ۽ ٻن سون چوري ۽ ڦرمار تي گزربسر ڪندا رھيا.

مسٽر فريئر جو بيان آھي ته جوکيا اصل ۾ راجپوت آھن اھي پھريان شاھ بلاول جي اتر ۾ رھندا ھئا جتان حب جي ماٿري ۾ پھتا ۽ پوء حب ندي ۽ نئين ملير جي وچ واري علائقي ۾ پکڙجي ويا.

جوکيا بابت اسان کي تاريکي حوالو تحفته الڪرام ۾ ملي ٿو,جنھن ۾ لکيل آھي ته 1160 ھجري مطابق 1747ع نادر شاھ جي قتل کان پوء ڌارتي جي راڻي جي چرچ تي ھڪ سئو جابلو ويڙھاڪ ٺٽي جي پس گردائي کي ڦرڻ لا آيا جن کي منھن ڏيڻ لاء ٺٽو جو حاڪم مسو فقير سامٽيو,شيخ شڪر الله ۽ بولا خان نومڙيو  ھزارين ماڻھن جو لشڪر وٺي انھن جي سامھون ٿيا پر ھو ھنن جي اڳيا شڪست کائي ويا

محترم غلام محمح لاکو ڪلھوڙو دور ۾ لکيو آھي ته دن 1182 ھجري مطابق 1768ع ۾ نومڙين جي سڪار گھڙي لشڪر سان بچار جو ڪيو تي حملو ڪيو,بچارجو ڪيو بچاء لا ٺٽي بڳو,نومڙيا بي ٺٽي طرف ڪاھ ڪئي  جڏھن  ميان غلام شاھ کي اھڙو اطلاع مليو ته ھن ٺٽي جي بچاء لاء ته ھن چھ ھزار فوجي ٺٽي جي بچاء۽ نومڙين جي تاديب لاء موڪلڻ جو حڪم ڏنو 

جھيڙي جي خاتمي کان پوء ٻه ھزار لشڪرمستقل طور ٺٽي ۾ رکيو ويو 

معلوم ٿئي ٿو ته انھي ويڙھ جو خاتمو ائين ٿيو جو جوکيا ۽ نومڙياانھن قادلن جي گڏجي حفاظت ڪندا ھئا ۽ محصول ۾ ڀائوار ھئا بھر صورت غلام شاھ ڪلھوڙو جي دور ۾ جوکين جي وڏي عزت ۽ حيثيت ۽ اھميت ھئي جنھن ڪري 1843ع ۾ جوکيو سردار ڄام مھر علي ٽالپورن جي مدد ڪرڻ بدران انگريزن جو ساتھ ڏنو جنھن ڪري کيس مرتبي ۽ لقب سميت جاگير ڏني وئي 

ھنن جو مينگلين,گچکن ۽ برفتن سان مٽيون مائٽيون آھن,حب کان وٺي گھگا ڦاٽڪ تائين ھنن جو راڄ ھو 

جوکيا ھڪ قبيلو ۽ زات آُھي پر ٻين ڪيترن قبيلن ۾ پڻ پاڙو جوکيو آھي

ھاڻي واپس ٿا اچون جٿي اسان جي ڳالھ ادھوري رھجي وئي ھئي 

مقبرن جي تعمير لاء خاص پٿرن جو اسعمال ڪيو ويو آھي  ھن کي ٺاھڻ وارا عام طور تي سنڌي آھن  ۽ ھي جڳھ خاص ھم ڪري به آھي ڇو جو ھن طرح جو آرڪيٽيڪچر دنيا ۾ ٻيو ڪٿي بي نه آھي 

چوکنڊي قبرستان 600 سال کان وڌيڪ پراڙو قبستان آھي  جنھن ۾ 625 مزار ۽ قبرون رومي نقشو نگار جي ٺھيل عمده مثالون آھن  چوکنڊي جي لغوي معني چار ڪونن جي آھي ھتي ٺھيل قبرون چار ڪونن تي مشتمل آھن يعني چورس شڪل ۾ ٺھيل آھن 

ھ ن افرا تفري واري زندگي ۾ جٿي سڪون جو ھڪ لمحو بي نه آھي ھتي چوکنڊي قبرستان ھڪ اھڙي جڳھ آھي جٿي انسان ڪجھ ڪلاڪ سڪون سان ويھي خوبصورت ھتان نظارن سان دلي سڪون ٿو حآصل ڪري سگھي 

روز مره جي زندگي ۾ مشغول ٿي انسان اھيو وساري ويھندو آھيون ته ھن کي ھڪ ڏينھن فنا آھي ھن کي ڇا دنيا کي ئي فنا آھي  پر اھيو احساس تڏھن جاڳندو آھي جڏنھن ماڻھو قبرستان جو رخ ڪندو آھي ھن کي پنھنجي حقيقي منزل نظر ايندي آھي ته زندگي جو سفر ھڪ ڏينھن ختم ٿي ويندو ۽ منزل اھيا  ھي آھي 

ڪراچي جيڪو ھڪ مصروف ترين شھر آھي جنھن جو بيشتر علسئقو نئي آبادي تي مشتمل آھي  اتي ئي ھن شھر ۾ ھڪ اھڙو علاقو بي آھي جيڪو چوکنڊي قبرستان جي نالي سان سڄاڙيو ويندو آھي ھتي ڪجھ اھڙيون آثاري قديمه ڏسڻ لاء اسان چوکنڊي قبرستان پھتا سي 

گھڙو ڪري ماڻھو آثاري قديمه ڏسڻ لاء اندروني سنڌ جو رخ ڪندا آھن  پر ھتي ڪراچي ۾ ھي يعني پاڪستان جو سڀ کان وڏي شھر ۾ ھڪ اھڙي جڳھ موجود آھي جٿي وڃي توھان ائين محسوس ڪندو ڃڻ پوراڻي وقت ۾ پوھچي آھيو

ھي قبرستان پندھروي صدي ۾ جوکيو قبيلي جي ماڻھن ٺھايو ۽ ھن قبيلي ۾ جوکيو قبيلي جو سردار ۽ ٻيا ماڻھو دفن آھن ھي قبرستان ٻين قبرستانن کان مختلف ھن ڪري آھي ڇو جو  ُھتان جون قبرون عام قبرن وانگر نه آھن  ھنن تي ڪجھ خاص قسم جي ڪاريگري ٿيل آھي  ھن زماني جي ڪاريگري جنھن زماني ۾ مشين جو ڪو تصور بي نه ھو 

ھتي جيڪي قبرون آھن انھن تي الگ الگ قسم جي ڪاريگري ٿيل آھي اگر سردار جي قبر آھي ته ھن تي پڳڙيون ٺھيل آھن ۽ اگر عورت جي قبر آھي ته ھن تي زيورات ٺھيل آھن ۽ ان جي قبيلي جو نالو لکيل آھي ھي ھڪ ٻي قبر آھي جنھن تي تلوارون ٺھيل آھن اھيا قبر ھڪ مرد جي آھي  

ھلو قبرستا جي باري ۾ ته قافي شيون ڄاڙي ڇڏيون سي پر منھنجو خيال اھيو آھي ته ھن قبرستان جي باري ۾ ڄاڙيون گھٽ آھي ڇو جو ھي ايڏو خوبصورت آھي  ھن جي جيڏي به تعريف ڪيون گھٽ آھي  موکي ته ھتي اچي ڏاڊھو سٺو لڳو ۽ سڪون مليو ھڪ اھڙو نظارو جيڪو اکھين کي سڪون ڏيندو آھي 

مون ڪجھ ٻين ماڻھن جي بي رائي معلوم ڪئي ته ھنن کي چوکنڊي قبرستان اچي ڪئين محسوس ٿيو 

ھڪ وزيٽر جو چوڻ ھو ته ھن کي ھتي اچي ڏاڊھو سٺو محسوس ٿيو ھي جڳھ مغل بادشاھت جي دور کان ٺھيل آھي پر ھن کي ڏسي ائين محسوس ٿيندو آھي ڄڻ اھيا ڪجھ سال پھريان ھي ٺاھي وئي ھجي ۽ حيرت جي ڳالھ ته اھيا آھي ته ھي الاھي ڪيتري سو سان پراڻي آھي  ۽ ھي جڳھ گھمڻ جي لحاظ سان ڪافي محفوظ آھي توھان بي فڪر ٿي ھتي گھمڻ اچي ٿا سگھو 

ٻيي وزيٽر جو چوڻ ھو ته ھتان جو آرڪيٽچر ڏاڊھو خوبصورت آھي ۽ ھتان جيڪي ڪيرٽيڪر آھن جيڪي ھتان جو خيال رکن ٿا اھي سنڌي ۽ اردو کان الاوه انگريزي بي ڳلاھئي ويندا آھن ۽ھر قبر الاھي خوبصوري سان ٺھيل آھي ۽ ھر قبر تي ان جي سردار جو نالو ۽ مرڻ جي وجه لکيل آھي 

ھڪ ڳالھ ته ٿوھان کي ٻدھائڻ وسري ويم جيڪا چوکنڊي قبرستان جي باري ۾ ڪافي مشھور آھي ته ھي جڳھ پراسرار واقين سان مشھور آھي مون کي ھن قسم جي ڳلھين ۾ الاھي دلچسپي آھي ھن ڪري مو کي ھن جڳھ ۾ اڃان بي دلچسپي پيدا ٿي 

چون ٿا تي ھي جڳھ آصيب ذ

زاده آھي  ڪجھ ماڻھن جو چوڻ  ھو ته توھان کي اگر چوکنڊي قبرستان وڃڙو آھي ته احتيات سان وڃو ائين بي ٿي سگھي ٿو ته توھان تي جن ھي نه چمبڙي وڃي ۽ڪجھ ماڻھن جو چوڻ آھي ته رات جو ھتان شور جون آوازون اينديون آھن ۽ قبرون گرم ٿي وينديون آھن پر جڏھن اسان چوکنڊي قبرستان جي انتظاميان  کان پوچھيو ته ڇا ھي واقعي سچ آھي ته ھنن چيو ھي سڄيون خبرون ڪوڙون آھن ۽ اھڙو ڪجھ بي نه آھي,ھاڻي وڌيڪ الله کي خبر ته ھنن سچ چيو يا ڪوڙ 

ھنو ته قبرستان اچڻ جو مقسد پنھنجي موي کي ياد ڪرڻ ھوندو آھي پر جڏھن اسان ھتي آيا سي ۽جنھن طرح جي خوبصورر ڪاريگري ھتي ٿيل آھي ھن مان معلوم ٿئي ٿو ته ھن زماني جا ماڻھو پنھنجي وڏن جي لا ھنن جي نظر ۾ ڪيڏو مرطبو ھئو ۽آنھن جي عزت ڪنھن قدر خوبصورت ڪاريگري ڪري ھنن قبرون ٺاھيون 

ھر قوم جو يان ھر زماني جو پنھنجو ھڪ رواج ھلندو آيو آھي جنھن تي ماڻھن عمل ڪيو آھي 

توھان بي پنھنجي مصوروف زندگي مان ڪجھ ڳقت ڪڊھي ضرور ھن خوبصورت جڳھ کي وزٽ ڪيو موکي يقين آھي يه تواھان دلي سڪون محسوس ڪندو.